Bize Ulaşın
Karşılıksız çek, ticari ilişkilerde güvenin sarsılmasına ve alacaklıların mağduriyetine neden olan ciddi bir sorundur. Peki, karşılıksız çek nasıl tahsil edilir ve bu süreçte hangi yasal yollar izlenir? Çek sahibi alacağını tahsil edebilmek için izleyebileceği hukuki süreçleri, bankaların ödeme yükümlülüklerini, icra takibi başlatma adımlarını ve bu süreçte dikkat edilmesi gereken önemli noktaları bilmelidir.
Bu yazımızda, karşılıksız çekin ne olduğu, çek tahsilatında izlenmesi gereken yollar ve alacaklıların haklarını korumaya yönelik öneriler hakkında kapsamlı bilgiler sunacağız.
Çek Nedir?
Çek, kambiyo senetleri arasında ödeme aracı olarak kabul edilen ve ticari hayatın vazgeçilmez unsurlarından biri olan bir senet türüdür. Bankada hesabı bulunan kişiler, gerekli şartları taşıdıkları takdirde bankadan çek defteri temin edebilir. Çek defterindeki yapraklar, hesap sahibi tarafından doldurularak ödeme amacıyla kullanılır.
Çeki elinde bulunduran kişi, çekte belirtilen ibraz süresi içinde, muhatap bankaya başvurarak çek düzenleyicisinin hesabından belirtilen tutarın ödenmesini talep eder. Eğer hesapta yeterli bakiye varsa, banka bu ödemeyi gerçekleştirir.
Ancak, çek düzenleyicisinin hesabında yeterli para bulunmadığında “karşılıksız çek” durumu ortaya çıkar. Karşılıksız çek, alacaklılar açısından mağduriyet yaratabilecek bir durum olmakla birlikte, hukuki ve cezai başvuru imkanlarını da beraberinde getirir. Bankalar, karşılıksız çek durumunda bile belirli limitlere kadar ödeme yapmakla yükümlüdür.
Çek ile ilgili bazı şekil şartları Türk Ticaret Kanunu ve Çek Kanunu’nda düzenlenmiştir. Genellikle bankalar tarafından düzenlendiği için bu şekil şartlarında eksiklik pek yaşanmaz. Ancak yazımızda temel olarak “karşılıksız çek” konusuna odaklanacağımızdan, bu şekil şartlarının ayrıntısına değinmeyeceğiz.
Çek, yasal olarak bir ödeme aracı olsa da Türkiye’de sıklıkla kredi aracı olarak kullanılmaktadır. Her ne kadar çekte vade unsuru bulunmasa da uygulamada düzenleme tarihine ileri bir tarih yazılarak çekler kredi aracı haline getirilmektedir. Bu durum uygulamada o kadar yaygınlaşmıştır ki, mevzuatta buna yönelik hükümler dahi yer almıştır.
Bu yazıda, karşılıksız çek nedir, nasıl tahsil edilir, nereye ve nasıl şikayet edilir, sürecin hukuki detayları nelerdir gibi sorulara yanıt verirken, karşılıksız çek ile ilgili diğer önemli detaylara da yer vereceğiz.
Karşılıksız Çek Nedir?
Çek düzenleyen kişinin en temel yükümlülüğü, çek üzerinde belirttiği ibraz süresi içinde, yazılı tutarı banka hesabında bulundurmakla sınırlıdır. Ancak, çekin ibraz süresi geldiğinde, çeki elinde bulunduran kişi bankaya gidip hesapta hiç para olmadığını veya yeterli miktarın bulunmadığını öğrenirse, bu durumda “karşılıksız çek” söz konusu olur. Bununla birlikte, karşılıksız kalan bir çek tamamen geçersiz hale gelmez; alacaklı hala geçerli bir çeke sahiptir ve çeşitli hukuki yollarla alacağını tahsil edebilir.
İbraz süresinden önce çeki bankaya sunmak ve ödeme talep etmek de mümkündür. Ancak, ibraz süresi dolmadan bankaya başvurulduğunda hesapta para olmadığının görülmesi, çeki “karşılıksız” yapmaz. Çekin karşılıksız olarak kabul edilmesi için ibraz süresi içinde bankaya sunulmuş olması ve hesabın yeterli bakiye içermemesi gereklidir. Banka, bu durumda çekin karşılıksız kaldığını tespit eder ve ilgili prosedürleri uygular.
Hesapta kısmi karşılık bulunması halinde banka, kısmi ödeme yapar ve bu durumu resmi olarak belgelendirir. Bu belgelerle alacaklı, çeki düzenleyen kişiye ya da diğer sorumlulara başvurabilir. Banka, kısmi ödeme sonrası çeki iade etmek yerine, resmi olarak onaylanmış bir suretini alacaklıya verir. Bu suret, hukuki işlemlerde ve alacağın tahsilinde kullanılabilir.
Karşılıksız çek, diğer kambiyo senetlerinden (bono, poliçe) farklı olarak, hem hukuki hem de cezai sorumluluk doğurur. Bono veya poliçe ödenmediğinde yalnızca hukuki yaptırımlar uygulanırken, karşılıksız çek durumunda çeki düzenleyen kişi hakkında cezai süreç başlatılabilir. Bu nedenle, elinde karşılıksız çek bulunan kişi, öncelikli olarak suç duyurusunda bulunma hakkına sahiptir. Ardından, hukuki süreç başlatılarak çeki düzenleyen kişinin malvarlığına yönelik icra ve takip işlemleri yapılabilir.
Ayrıca, banka hesabında hiç para bulunmasa bile alacaklının bankadan belirli bir miktar ödeme alma hakkı vardır. Bu ödeme, Çek Kanunu gereği belirlenen limitlerle sınırlıdır. Alacaklı, kısmi ödemeyi kabul etse bile çekin kalan tutarından vazgeçmiş sayılmaz ve eksik kalan kısmın tahsili için hukuki süreçlere devam edebilir. Karşılıksız çek durumunda, alacaklının hem hukuki hem de cezai yollara başvurma imkanı bulunur ve bu süreçlerin dikkatlice yürütülmesi mağduriyetin önlenmesi açısından büyük önem taşır.
Çek ibraz edildiğinde banka hesabında yeterli para bulunmaması durumunda, bankanın belirli bir miktar ödeme yapma zorunluluğu bulunmaktadır. Çekle ilgili düzenlemeler, Çek Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde uygulanır. Bu kanunlar, ticari hayatın dinamiklerini göz önünde bulundurarak şekillenmiştir ve uygulamada yaşanan durumlara göre sürekli yenilenmektedir.
Karşılıksız Çek Özellikleri
Karşılıksız bir çekin söz konusu olması için, çekin ibraz süresi içinde bankaya sunulması ve çeki düzenleyen kişinin hesabında yeterli para bulunmaması gerekir. Bu durumda, çekin karşılıksız olduğunu belirlemek için Türk Ticaret Kanunu’nun 780-782. maddeleri devreye girer ve çekin hukuki olarak karşılıksız sayılabilmesi için bu koşulların yerine gelmesi gerekmektedir.
Bankanın, çekin karşılıksız olduğuna karar vermesi için hesapta hiç para bulunmaması durumunda belirli bir ödeme yapması gerekir. Eğer hesapta hiç karşılık yoksa ve çekin bedeli 2030 TL ya da daha yüksekse, banka 2030 TL’yi ödemekle yükümlüdür. Eğer çek bedeli 2030 TL’den daha düşükse, banka çek bedelinin tamamını öder.
Banka hesabında kısmi bir karşılık bulunması durumunda ise, çek bedeli 2030 TL ve üzerinde ise, banka hesapta bulunan karşılık ile birlikte 100 TL ödeme yapar. Ancak burada dikkat edilmesi gereken, ödeme miktarının çekin toplam bedelini aşmamasıdır. Eğer çek bedeli 2030 TL ve daha düşükse, banka hesapta bulunan karşılıkla birlikte bu miktarı 2030 TL’ye tamamlayacak şekilde ödeme yapar. Yine, ödenen tutar, çek bedelini geçemez.
Çek sahibinin bu ödemeleri kabul etme hakkı vardır. Ancak, eğer ödeme kabul edilmezse, banka çeki karşılıksız olarak tespit eder. Bankanın ödeme yapması, çekin kalan kısmından vazgeçildiği anlamına gelmez. Çeki elinde bulunduran kişi, kalan borç için hukuki prosedürleri takip ederek alacağını tahsil etmeye devam edebilir.
Çek İbrazı ve Ödeme Süreci
Çek, düzenlenme tarihine bakılmaksızın bankaya sunulduğunda ödenir. İleri tarihli düzenleme yaygın bir uygulama olsa da, Çek Kanunu bu durumu kabul etmiş ve çeki elinde bulunduran kişinin ibraz süresi gelmeden de bankaya başvurarak ödemesini talep edebileceğini hükme bağlamıştır.
Çek Kanunu m. 3 hükmüne göre, banka, çekin karşılıksız kalması ya da hesapta kısmi bir karşılık bulunması durumunda, belirli bir tutar ödeme yapmakla yükümlüdür. Bu tutar, bankanın çek yaprağı bedeli olarak ifade edilir.
Bankanın Ödeme Zorunluluğu
- Hesapta Hiç Para Yoksa:
- Çek bedeli 2.030 TL veya üzerindeyse, banka en az 2.030 TL ödemek zorundadır.
- Çek bedeli 2.030 TL altında bir tutar ise, banka çekte yazılı olan miktarı tam olarak öder.
- Hesapta Kısmi Karşılık Varsa:
- Çek bedeli 2.030 TL veya üzerindeyse, banka hesapta bulunan tutara ek olarak 2.030 TL’yi tamamlayacak kadar ödeme yapar. Ancak toplam ödeme çek bedelini aşamaz.
- Çek bedeli 2.030 TL’nin altında ise, banka, hesabındaki karşılığı tamamlayarak toplamda çekte yazan tutarı öder.
Alacaklının Hakları ve Bankanın Ödeme Şartları
Bankanın bu ödemeleri gerçekleştirebilmesi için, çeki elinde bulunduran kişinin kısmi ödeme yapılmasına razı olması gerekir. Alacaklı, isterse kısmi ödemeyi reddederek yalnızca “karşılıksızdır” tespitini yaptırabilir. Bankanın yaptığı ödeme, çekin geri kalan kısmından vazgeçildiği anlamına gelmez. Çekin tamamı için alacaklı, hukuki yollara başvurarak kalan alacağını tahsil edebilir.
Hukuki Süreç ve Karşılıksız Çek Tahsili
Çekin karşılıksız çıkması durumunda, alacaklı hem cezai hem de hukuki yolları kullanarak alacağını tahsil etme hakkına sahiptir. Cezai süreçte çeki düzenleyen kişi hakkında şikayette bulunulabilirken, hukuki süreçle kalan miktar için icra takibi başlatılabilir. Bankanın ödediği kısmi tutar da bu tahsilat sürecine dahil edilmez.
Sonuç olarak, karşılıksız çek durumunda hem banka hem de alacaklı tarafının hak ve sorumlulukları yasal mevzuatla net bir şekilde belirlenmiştir. Alacaklı, bu haklarını doğru şekilde kullanarak maddi kaybını minimize edebilir.
Karşılıksız Çek Alındığında Ne Yapılmalıdır?
Çekin sahibi, çeki bankaya sunduğunda ve çekin karşılıksız olduğunu öğrendiğinde, bankadan çekin karşılıksız olduğunu tespit etmesini talep etmelidir. Bu tespitin ardından, alacaklı kişi icra takibi başlatma hakkına sahip olur.
Çek, kıymetli evrak olarak kabul edildiğinden, borçlu kişinin mal kaçırma ihtimali varsa, ihtiyati haciz kararı da alınabilir. Bu işlem, alacaklıyı koruma amaçlı yapılır. İcra takibi, çeki ciro eden kişilere karşı başlatılmalıdır.
İcra takibi sürecinde, öncelikle borçluya ödeme emri niteliğinde bir bildirim gönderilir. Bu bildirimde, borçluya bir süre tanınır. Eğer borçlu, verilen 5 günlük süre içinde itiraz etmezse, icra takibi kesinleşir ve alacaklı kişi haciz işlemlerini başlatabilir.
Kesinleşen icra takibi sonrasında, borçlunun mallarına el konulması talep edilebilir. Çeki ciro eden borçlunun malları haczedildikten sonra, satış işlemi yapılır ve elde edilen gelirle alacaklı kişi alacağını tahsil eder. İcra takibi sürecinde, sadece çekin asıl bedeli değil, işlemiş faizler de alacaklı tarafından talep edilebilir.
Karşılıksız Çekin İcra Takibi İle Tahsili
Çek düzenleyeni ve müracaat borçluları, çekin tahsil sürecinde önemli bir yere sahiptir. Çek üzerine imza atan kişiler, belirli şartların oluşması durumunda müracaat borçlusu sıfatını kazanır. Bunun yanı sıra, çeki düzenleyen kişi de çekin ödeme yükümlülüğünden sorumlu olan başlıca kişidir. Çeki elinde bulunduran alacaklı, karşılıksız çıkan bir çek için ister müracaat borçlularına isterse çeki düzenleyen kişiye karşı icra takibi başlatabilir. Çekin düzenlenme amacı ya da çekin dayandığı hukuki işlem, bu süreçte bir önem taşımaz. Çünkü çek, yasal olarak bir sebepsiz borç ikrarı niteliğindedir.
Müracaat Borçlularına Karşı Başvuru Hakkı
Çekin ibraz süreleri, müracaat borçlularına karşı icra takibinde belirleyici bir unsurdur. Eğer çeki elinde bulunduran kişi ibraz süresini kaçırmışsa, müracaat borçlularına karşı yasal takip yapma hakkını kaybeder. Ancak ibraz süresinin geçirilmesi, çeki düzenleyen kişiye karşı takip yapılmasını tamamen engellemez. Bu durumda, çeki düzenleyen kişinin borç ilişkisini doğuran hukuki ilişkiye itiraz etme hakkı doğar. Yani çekin altında yatan borç ilişkisi, takibin devam edip edemeyeceğini belirleyen önemli bir kriter haline gelir.
Sebepsiz Zenginleşme Davası Hakkı
İbraz süresinin geçmesi durumunda, alacaklıların müracaat borçlularına karşı başvurusu mümkün olmasa da çek düzenleyen kişiye karşı sebepsiz zenginleşme davası açma hakkı bulunur. Bu dava, Türk Ticaret Kanunu’nun 732. maddesinde düzenlenmiştir ve klasik anlamdaki Türk Borçlar Kanunu’ndaki sebepsiz zenginleşme davasından farklıdır.
Türk Ticaret Kanunu’na göre, çekin ibraz süresini kaçıran kişi, çek düzenleyen kişiye karşı dava açarak, çekin karşılıksız kalması nedeniyle uğradığı zararı talep edebilir. Bu tür bir dava, alacaklının çekteki haklarını tamamen yitirmemesi için hukuki bir koruma sağlar.
Sonuç
Karşılıksız çek durumunda, ibraz sürelerine dikkat edilmesi alacaklının hak kaybına uğramaması açısından kritik öneme sahiptir. İbraz süresi içinde takip yapılmazsa, müracaat borçlularına karşı hak kaybedilir; ancak çeki düzenleyen kişiye karşı sebepsiz zenginleşme davası yoluyla alacak tahsil edilebilir. Bu süreçlerde hukuki destek almak, hakların etkin şekilde korunması için faydalı olacaktır.
Sıkça Sorulan Sorular
Karşılıksız çek nedir?
Çek, ödeme emri niteliği taşıyan kıymetli bir evrak olup, çeki düzenleyen kişinin hesabında yeterli para bulunmadığında hamil, çeki tahsil edemez. Bu durumda, çek karşılıksız sayılır.
Çekin karşılıksız çıkması halinde ne yapılır?
Çekin aslı bankada saklanacağı için, hukuki süreçlerde kullanılabilmesi adına bankadan çekin bir fotokopisi talep edilmelidir. Bu fotokopi ile birlikte, karşılıksız çek tespiti yapılmışsa, icra dairesine başvurularak icra takibi başlatılmalıdır.
Karşılıksız çeki tahsil etmek mümkün mü?
Çeki karşılıksız çıkan kişi, icra takibini ya çekteki müracaat borçlularına karşı ya da çeki düzenleyen kişiye karşı başlatabilir.
Karşılıksız çek suç duyurusu nereye yapılır?
Karşılıksız çek düzenleme suçuyla ilgili şikayet, icra mahkemesine dilekçe ile ya da sözlü olarak yapılabilir.
Karşılıksız çek nasıl tahsil edilir?
Çekin karşılıksız olduğu belirlenip ödeme emri gönderildikten sonra, borçluya 5 gün içinde itiraz etme hakkı tanınır. Bu süre zarfında itiraz yapılmazsa, icra takibi başlatılabilir.
Ücretli danışmanlık veya avukatlık hizmeti almak için Giyici Hukuk Bürosu ile iletişim kurabilirsiniz.
Avukat Gökhan GİYİCİ
GİYİCİ HUKUK & DANIŞMANLIK BÜROSU